Hiện nay những tranh chấp trên biển Đông vẫn chưa có hồi kết dù các quốc gia đã tham gia ký các hiệp định và các điều ước quốc tế về vấn đề hòa bình trên biển. Và các tranh chấp này thường được các quốc gia giải quyết bằng nhiều biện pháp khác nhau trong đó có biện pháp sử dụng hình thức tài phán quốc tế.
Và khác với cơ quan tài phán quốc gia, cơ quan tài phán quốc tế có đặc thù là cơ quan giải quyết tranh chấp phát sinh giữa các chủ thể là quốc gia hoặc các tổ chức quốc tế. Và để làm rõ hơn vấn đề này, nhóm em đã chọn đề bài: “Phân tích những vấn đề pháp lý và thực tiễn về cơ quan tài phán quốc tế và khả năng áp dụng biện pháp này để giải quyết các tranh chấp tại biển Đông hiện nay” để nghiên cứu.
Danh mục viết tắt:
| LHQ | Liên hợp quốc |
| EU | Liên minh châu âu |
| ĐƯQT | Điều ước quốc tế |
| PCA | trọng tài thường trực Lahaye |
| NCLOS | Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển |
| ASEAN | Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á |
Danh mục tài liệu tham khảo:
- Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Luật Quốc tế, Chủ biên TS. Lê Mai Anh, Nhà xuất bản Công an Nhân dân, Hà Nội, 2016.
- Giáo trình Luật Quốc tế, Ts. Nguyễn Thị Kim Ngân – TS. Chu Mạnh Hùng (Đồng chủ biên), Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam, Thái Nguyên, 2010.
- Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển 1982 (UNCLOS 1982)
Phân tích những vấn đề pháp lý và thực tiễn về cơ quan tài phán quốc tế trong giải quyết các tranh chấp quốc tế
Mọi người cũng xem:
Những vấn đề pháp lý về cơ quan tài phán quốc tế
Trước tiên, ta hiểu cơ quan tài phán quốc tế là cơ quan hình thành trên cơ sở sự thỏa thuận của các chủ thể Luật Quốc tế, nhằm thực hiện chức năng giải quyết bằng trình tự, thủ tục tư pháp các tranh chấp phát sinh trong quan hệ hợp tác giữa các chủ thể nhằm củng cố và duy trì trật tự pháp lý quốc tế.
Nhìn chung, các cơ quan tài phán quốc tế tồn tại chủ yếu dưới ba dạng là Tòa án quốc tế, Trọng tài quốc tế, ngoài ra còn tồn tại một số cơ quan tài phán được thành lập trong khuôn khổ các tổ chức quốc tế.
Cơ quan tài phán quốc tế được thành lập dựa trên sự thỏa thuận của các chủ thể Luật Quốc tế. Hình thức của sự thỏa thuận này chính là điều ước quốc tế được các chủ thể Luật Quốc tế ký kết dựa trên cơ sở tự nguyện và bình đẳng.
Cơ quan tài phán quốc tế là loại hình tài phán do các chủ thể luật quốc tế thành lập và lựa chọn sử dụng với tính chất công cụ pháp lý khi nhu cầu bảo vệ lợi ích được đặt ra.
Cơ quan tài phán quốc tế không có thẩm quyền đương nhiên trong quá trình giải quyết tranh chấp. Thẩm quyền của cơ quan tài phán quốc tế phụ thuộc vào sự thỏa thuận của các bên tranh chấp về việc đưa vụ tranh chấp ra giải quyết tại cơ quan tài phán quốc tế.
Luật áp dụng để giải quyết tranh chấp tại cơ quan tài phán quốc tế là các nguyên tắc và quy phạm của Luật Quốc tế (các điều ước quốc tế mà các bên ký kết hoặc tham gia và tập quán quốc tế).
Cơ quan tài phán quốc tế và khả năng áp dụng biện pháp này để giải quyết các tranh chấp tại biển Đông
Phán quyết của cơ quan tài phán quốc tế là chung thẩm và có giá trị pháp lý được các chủ thể tranh chấp thừa nhận.
Những vấn đề thực tiễn về cơ quan tài phán quốc tế
Giải quyết tranh chấp quốc tế thông qua thiết chế Tòa án quốc tế
Tòa án Công lí quốc tế LHQ
Theo đó việc giải quyết các tranh chấp sẽ thuộc về cơ quan chính của Liên hợp quốc là Toà án Quốc tế. Kể từ khi thành lập năm 1946, đến nay đã có 72 vụ được các nước đưa ra trước Toà án Quốc tế, 22 trường hợp hỏi ý kiến của các tổ chức quốc tế. Hầu hết các trường hợp được Toà giải quyết, song kể từ năm 1981, đã có 4 trường hợp được chuyển cho các Uỷ ban đặc biệt giải quyết theo đề nghị của các bên liên quan, 11 trường hợp vẫn chưa được giải quyết.
Các trường hợp đưa ra giải quyết tại Toà án Quốc tế bao gồm nhiều lĩnh vực được các bên liên quan đưa ra tại Toà án Quốc tế để nhận được ý kiến tham khảo.
Trong thực tiễn có thể thấy, Tòa án quốc tế LHQ chỉ giải quyết các tranh chấp giữa các quốc gia, không bao gồm giải quyết tranh chấp giữa các tổ chức quốc tế, giữa các quốc gia và tổ chức quốc tế, hay giữa cá nhân và quốc gia… và cơ quan tài phán này sẽ không có thẩm quyền đương nhiên giải quyết các tranh chấp giữa các quốc gia thành viên mà phải do các bên tranh chấp yêu cầu, dựa vào 1 trong 3 phương thức:
Chấp nhận thẩm quyền của tòa theo từng vụ việc, Chấp nhận trước thẩm quyền của tòa trong các ĐƯQT khi các bên cùng tham gia 1 ĐƯQT, Tuyên bố đơn phương chấp nhận trước thẩm quyền của tòa.
Tòa án Liên minh châu Âu
Hiện nay, do nhu cầu hội nhập, đặc biệt là theo mô hình liên kết đặc biệt của Liên minh châu âu (EU), vì thế mà Tòa án Liên minh châu Âu không chỉ dừng lại ở thẩm quyền của một thiết chế quốc tế đơn thuần mà mà ở một số lĩnh vực nhất định, theo sự thỏa thuận của các nước thành viên thì thẩm quyền giải quyết của Tòa này cũng giống như Tòa án quốc gia. Tranh chấp quốc tế phát sinh chủ yếu thuộc về thẩm quyền giải quyết của Tòa án Liên minh châu Âu là những tranh chấp của các thành viên của tổ chức này.
Tòa án Luật biển
Theo điều 287 của Công ước 1982, Quốc gia thành viên có thể đệ trình vụ tranh chấp lên Tòa Án Quốc tế, Toà án Quốc tế về Luật Biển hay tòa trọng tài.
Trên nguyên tắc, Công ước kỳ vọng các Quốc gia sẽ thực hiện quyền tự do lựa chọn phương thức xét xử bằng một tuyên bố văn bản. Tuy nhiên, chỉ có 40 trong tổng số 160 Quốc gia thành viên của Công ước đã đưa ra tuyên bố như vậy, và không quốc gia nào ở khu vực Biển Đông nằm trong số 40 quốc gia này.
Có rất nhiều tranh luận xung quanh các điểm lợi và bất lợi của tòa trọng tài. Tuy nhiên, ta có thể nhận thấy rằng, các Quốc gia sẽ tự hạn chế quyền tự do lựa chọn của mình nếu họ không sử dụng nó. Ví dụ từ một vụ việc trong án lệ của Toà án Quốc tế về Luật Biển.
Trong vụ Cải tạo Đất (Land Reclamation Case), Malaysia và Singapore bất đồng về tác động của các hoạt động cải tạo đất của Singapore đối với môi trường biển. Malaysia đã yêu cầu Tòa đưa ra các biện pháp tạm thời để bảo vệ môi trường.
Tòa yêu cầu hai bên thành lập một nhóm các chuyên gia độc lập nhằm nghiên cứu tác động của các hoạt động cải tạo đất. Hai bên đã tuân theo và nhờ đó đã đạt được một kết quả đáng ngạc nhiên: chưa đến hai năm sau yêu cầu của Tòa và dựa trên báo cáo của các chuyên gia, Malaysia và Singapore đã có thể giải quyết bất đồng của họ một cách hòa bình thông qua việc ký kết hiệp định.
Các biện pháp tạm thời của Tòa rõ ràng đã đưa các bên lại với nhau và giúp họ tìm ra một biện pháp ngoại giao thành công. Các thủ tục tố tụng pháp lý rõ ràng có thể đóng góp cho việc tạo dựng nên một môi trường hòa giải giữa các bên và thúc đẩy việc tìm kiếm một giải pháp hợp lý và hòa bình cho các tranh chấp.
Giải quyết tranh chấp quốc tế thông qua thiết chế Trọng tài quốc tế.
Đối với tòa trọng tài thường trực Lahaye (PCA) thì từ khi thành lập, tòa PCA đã giải quyết khá nhiều tranh chấp quốc tế, trong đó phải kể đến một số tranh chấp đã được Tòa giải quyết tương đối thành công. Chẳng hạn: Vụ chủ quyền trên đảo Palmas giữa Mỹ và Hà Lan…Nhưng trên thực tế hiện nay, hoạt động của Tòa trọng tài thường trực Lahaye đang có xu hướng giảm sút.
Để khắc phục thực trạng bất cập trên thì từ năm 1992, Tòa trọng tài thường trực Lahaye đã ban hành hàng loạt quy định nhằm mở rộng thẩm quyền cũng như hoàn thiện thủ tục tố tụng của Tòa. Đồng thời, Tòa cũng thành lập một số ủy ban giúp việc để chuẩn bị cho việc sửa đổi bổ sung công ước Lahaye 1899 và 1907.
Tòa trọng tài Quốc tế về Luật Biển là cơ quan tài phán quốc tế, thành lập và hoạt động trên cơ sở của Công ước Luật biển năm 1982 (Phụ lục VII của Công ước) và có thẩm quyền giải quyết nhiều tranh chấp quốc tế theo quy định của Luật biển.
Đồng thời, tòa trọng tài quốc tế về luật biển, ngoài việc cùng các cơ quan tài phán có thẩm quyền chung để giải quyết tranh chấp giữa các quốc gia, đã tạo được bước phát triển mới của luật quốc tế theo hướng không dừng lại ở các nguyên tắc, quy phạm có tính chung chung mà đã phát triển đến chỗ hình thành nên các nguyên tắc, quy phạm chuyên biệt.
Điều này một mặt đã nâng cao vai trò điều chỉnh các nguyên tắc, quy phạm quốc tế đối với các quan hệ quốc tế khác. Mặt khác, đã góp phần tăng cường, củng cố và duy trì sự hợp tác giữa các quốc gia cũng như giữa các chủ thể khác của luật quốc tế.
Ngoài Tòa trọng tài quốc tế về Luật biển được thành lập theo phụ lục VII của Công ước Luật Biển 1982, các quốc gia thành viên còn có thể đưa vụ tranh chấp ra giải quyết tại tào trọng tài đặc biệt..
Khả năng áp dụng biện pháp này giải quyết các tranh chấp tại biển Đông hiện nay
Mọi người cũng xem:
Khái quát về vấn đề tranh chấp trên biển Đông hiện nay
Tranh chấp chủ quyền trên Biển Đông gồm các tranh chấp về đảo và vùng biển. Trong đó quần đảo Hoàng Sa đang là nơi tranh chấp chủ quyền giữa Việt Nam, Trung Quốc và Đài Loan. Quần đảo Trường Sa là nơi tranh chấp chủ quyền của 6 quốc gia và lãnh thổ: Trung Quốc, Đài Loan, Việt Nam, Philippines, Malaysia và Brunei.
Bãi Macclesfield là đối tượng tranh chấp giữa Trung Quốc và Philippines. Quần đảo Đông Sa do Đài Loan quản lý là đối tượng tranh chấp giữa Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa và Đài Loan. Quần đảo Natuna do Indonesia tuyên bố chủ quyền cũng đang bị Trung Quốc đe dọa.
Các tranh chấp chủ quyền trên Biển Đông giữa các quốc gia trong khu vực diễn ra từ sau thế chiến 2. Ban đầu các quốc gia tranh chấp vì vị trí chiến lược của Biển Đông. Tuy nhiên, sau khi Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật biển năm 1982 quy định về Vùng đặc quyền kinh tế thì tầm quan trọng của việc khai thác tài nguyên, đặc biệt là đánh cá và khai thác dầu khí là nguyên nhân bổ sung cho mục đích tranh chấp.
Các tranh chấp này vẫn đang diễn ra, nhưng ASEAN nói chung và Trung Quốc nói riêng luôn muốn đảm bảo rằng những tranh chấp bên trong Biển Đông sẽ không leo thang trở thành xung đột quân sự.
Tuy nhiên, những tranh chấp này vẫn luôn là mối đe dọa cho sự ổn định hòa bình an ninh thế giới. Bởi vậy mà nhu cầu thiết yếu là cần có một cơ quan, một thiết chế giải quyết những tranh chấp này, đem lại lợi ích cân bằng cho các quốc gia có tranh chấp.
Ưu, nhược điểm của biện pháp giải quyết tranh chấp bằng cơ quan tài phán
Ưu điểm
Việc các quốc gia đưa tranh chấp ra Cơ quan tài phán giải quyết các tranh chấp trên Biển Đông có khả năng lớn hơn trong việc đóng góp vào hòa bình giải quyết tranh chấp.
Các vụ kiện nộp ra Cơ quan tài phán đã ngày càng đa dạng và đã giải quyết rất nhiều loại tranh chấp biển, bao gồm các tranh chấp liên quan đến biên giới biển, bắt giữ tàu, đánh bắt cá và lưu kho. Thông qua các phán quyết của mình, Cơ quan tài phán đã đóng góp vào tiến trình phát triển luật pháp quốc tế và đã củng cố được vị trí của mình như một diễn đàn chuyên trách về giải quyết hòa bình tranh chấp nảy sinh.
Nhược điểm
Khi đề cập về các biện pháp duy trì hòa bình và ổn định ở Biển Đông, thì vai trò của các cơ quan tài phán quốc tế nên được đánh giá thấp.
Nhưng việc sử dụng các cơ quan tài phán quốc tế để giải quyết các tranh chấp tại Biển Đông hiện nay có thể đang đối mặt với một vài thách thức nhất định, nảy sinh cả từ các quốc gia và từ trong chính các cơ quan tài phán như: các quốc gia sử dụng các thủ tục tư pháp quốc tế cho mục đích chính trị, nguy cơ các cơ quan tài phán quốc tế đôi khi không nhớ rõ vai trò của mình trong việc thúc đẩy giải quyết tranh chấp…
Khả năng đóng góp của các cơ quan tài phán vào hòa bình và ổn định sẽ phụ thuộc vào lập trường của nhiều bên trong hệ thống giải quyết tranh chấp này.
Khả năng áp dụng của biện pháp giải quyết tranh chấp bằng cơ quan tài phán vào giải quyết tranh chấp trên biển Đông
Việt Nam đã nhiều lần tuyên bố công khai quan điểm giải quyết tranh chấp Biển Đông, đó là những quan điểm mang tính nguyên tắc và xuyên suốt, trong đó có nội dung khẳng định Việt Nam chủ trương giải quyết tranh chấp thông qua các biện pháp hòa bình căn cứ trên cơ sở luật pháp quốc tế, đặc biệt là Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển 1982 (UNCLOS).
Sau khi xem xét vụ việc, trên cơ sở nguồn luật áp dụng, cơ quan tài phán ra phán quyết giải quyết tranh chấp. Phán quyết này là chung thẩm có giá trị bắt buộc đối với các bên tranh chấp. Các bên tranh chấp có nghĩa vụ thi hành phán quyết này. Phán quyết này được thừa nhận và đảm bảo thi hành trên cơ sở các nguyên tắc của luật biển.
Tuy nhiên trên thực tế mọi người đều thấy TQ có những yêu sách, quan điểm xử lý tranh chấp của riêng họ bất chấp luật pháp quốc tế, ỷ thế sức mạnh vượt trội, dùng sức mạnh và chính trị cường quyền để áp đặt quan điểm riêng của họ lên các nước khác hòng chèn ép, răn đe các bên tranh chấp. Vì vậy việc thực thi phán quyết sẽ gặp khó khăn .
Từ thực tiễn cho thấy khả năng áp dụng của biện pháp giải quyết tranh chấp bằng cơ quan tài phán vào giải quyết tranh chấp trên biển Đông là có, tuy nhiên chúng ta phải xác định rõ mục tiêu ban đầu là không phải để giải quyết chủ quyền, mà chỉ nhằm làm rõ một số khía cạnh pháp lý liên quan đến yêu sách vùng biển, nói cách khác tương tự như vụ kiện của Philippines, chỉ liên quan đến thực thi và giải thích UNCLOS ở Biển Đông mà thôi.
Để khởi kiện một vụ tương tự như Philipines với Trung Quốc thì ta phải chuẩn bị thật kỹ từ khâu lựa chọn luật sư, tổ chức một vụ kiện, hình thành các yêu cầu khởi kiện, chiến lược pháp lý, chuẩn bị về chiến lược chính trị ngoại giao, vận động dư luận quốc tế về tính chính nghĩa của vụ kiện.
Bất kỳ vụ kiện nào có thể xảy ra trong tương lai cũng cần có sự cân nhắc rất thấu đáo của rất nhiều cơ quan, bộ ngành, cân nhắc trên cơ sở lợi ích của Việt Nam trên nhiều phương diện, cân nhắc bối cảnh quan hệ Việt Nam với Trung Quốc.
Hiện nay, biển Đông là một trong những vụ trí nhạy cảm, diễn ra tranh chấp của nhiều quốc gia liền kề. Do vậy, để tìm ra biện pháp phù hợp để giải quyết tận gốc, lâu dài các tranh chấp tại đây. Để làm được điều đó cần phải có sự phân tích, bình luận tình hình an ninh – chính trị, từng biện pháp giải quyết và cần có sự phối hợp của tất cả các quốc gia trong khu vực.
Trên đây là toàn bộ thông tin mà chúng tôi cung cấp đến bạn về vấn đề: Phân tích những vấn đề pháp lý và thực tiễn về cơ quan tài phán quốc tế và khả năng áp dụng biện pháp này để giải quyết các tranh chấp tại biển Đông hiện nay. Để được tư vấn cụ thể hơn bạn vui lòng liên hệ Tổng đài tư vấn luật trực tuyến qua HOTLINE 19006588 của Luật Quang Huy.
Trân trọng ./.
